Knooppunt Kerken en Armoede
Samen tegen armoede – inleiding
Aandacht voor de strijd tegen armoede en hulp aan armen, ook in eigen land, kent een lange traditie in de kerken. In het diaconale werk van plaatselijke kerken worden veel middelen en menskracht ingezet om mensen die financieel in de knel zijn geraakt te ondersteunen. Zij doen dat om acute nood te lenigen, door mensen te helpen om voedsel en rekeningen te betalen, omdat anders huisuitzetting dreigt. En zij doen dat ook om effecten van armoede te verminderen. Kerken laten het hier niet bij hulp alleen en proberen met betrokkenen en andere organisaties verbeteringen in beleid te bewerkstelligen.
Voorgeschiedenis
Deze handreiking over diaconaal werk rond armoede in eigen land kent een voorgeschiedenis. Het Knooppunt Kerken en Armoede heeft in het voorjaar van 2017 vier regionale bijeenkomsten gehouden, waarin diaconale ervaringen werden uitgewisseld. De aanleiding was het onderzoek ‘Armoede in Nederland 2016’, waarin in beeld kwam welke hulp door kerkelijke organisaties wordt gegeven in armoedesituaties. Tijdens de vier bijeenkomsten waren er workshops rond kerk en armoede, diaconale platforms, noodfondsen, voedselbanken en SchuldHulpMaatje. Er werden ervaringen uitgewisseld, vragen gesteld, antwoorden gegeven. Er bleken al snel meer vragen dan antwoorden te leven. Er werd een behoefte zichtbaar naar een handreiking, die antwoorden geeft op de vele vragen rond diaconaat in de praktijk. Zo is dit boekje ontstaan.
Voor wie?
Deze handreiking is bedoeld voor mensen die vanuit plaatselijke kerken actief zijn of willen worden om iets te doen tegen armoede in Nederland. Dat is een heel divers samengestelde groep en de brochure is dan ook gericht op verschillende doelgroepen. Het gaat om mensen met verschillende kerkelijke achtergronden en het gaat om ‘beginners’ en ‘gevorderden’. Er zijn tips en suggesties voor de praktisch ingestelde vrijwilliger, maar er zijn ook meer bespiegelende hoofdstukken voor wie zich meer richt op diaconale beleidsvragen. Niet iedere lezer zal dan ook even lang stilstaan bij elk hoofdstuk. Maar we willen graag zoveel mogelijk aspecten van het werk tegen armoede in Nederland belichten.
Wat komt er aan bod?
De publicatie biedt een overzicht over wat er allemaal speelt bij armoedebestrijding door kerken, bij het hulp geven vanuit kerken aan mensen die om hulp vragen en bij het pleiten voor een rechtvaardiger samenleving. In dit boekje is er aandacht voor feiten en cijfers over armoede in Nederland. Daarna komt aan bod hoe je mensen in nood kunt vinden. Wat is een sociale kaart en hoe maak je een sociale kaart? Vervolgens wordt gekeken naar mensen en middelen, die kerken ter beschikking stellen rond het organiseren van hulpverlening. De volgende drie hoofdstukken richten zich op de mensen die actief zijn in het diaconale werk. Op welke manieren kun je de hulpverlening doen? De houding die je als hulpgever hebt in dit werk komt ook in beeld. Wat komt er kijken bij bewustwording in de kerk? Daarna richt de aandacht zich naar buiten de kerkgemeenschap. Hoe werk je samen en met wie? Wat is er allemaal te doen rond communicatie? Hoe doe je aan politieke beïnvloeding? De handreiking sluit af met een kort overzicht van literatuur en verwijzing naar het internet.
Terminologie
Deze handreiking is gemaakt vanuit een oecumenische samenwerking door kerken. De aandacht gaat vooral uit naar lokale kerken, parochies en geloofsgemeenschappen. We zullen in dit boekje vooral de term ‘diaconale organisaties’ gebruiken. Met die term bedoelen we dan een heel breed spectrum van alle diaconale groepen en organisaties van lokale gemeenschappen en kerken, zoals diaconie, parochiële caritas Instelling (PCI), armbestuur, noodfonds, fonds, Vincentiusbeweging, stichting, vereniging, werkgroep, platform, netwerk, et cetera.
Bij het schrijven aan deze handreiking geldt dat het begrip ‘diaconie’ verschillende betekenissen heeft bij verschillende kerkelijke achtergronden. Met ‘de diaconie’ wordt binnen de rooms-katholieke kerk het geheel van diaconale werkzaamheden bedoeld, inclusief caritas. In de protestantse kerken spreekt men dan over ‘het diaconaat’. ‘De diaconie’ is bij deze laatste een ambtelijk orgaan dat de verantwoordelijkheid draagt voor het diaconale werk. Bij de rooms-katholieken is het vergelijkbare orgaan dat van de Parochiële Caritas Instelling (PCI). Nog een verschil is dat meervoudsvormen van ‘diaken’ uiteenlopen: diakens (rooms-katholiek) en diakenen (protestants).
Gevoeligheden
In dit boekje wordt veel gesproken over hulp geven en hulp vragen. Het is van belang om enkele achtergronden van het kerkelijk dienen mee te nemen. ‘Diaconie’ en ‘caritas’ kennen een lange geschiedenis van helpen van mensen in nood. Tegelijk is daarmee een geschiedenis benoemd van maatschappelijke, religieuze, culturele, en politieke achtergronden, die vaak gepaard is gegaan met macht, bevoogding en betutteling. Diaconale relaties waren vaak ongelijke relaties. Het was geen fijn gevoel als je een beroep moest doen op de hulp van de kerk en de sociale gevolgen werden vaak zo uitgemeten, dat veel mensen liever op een houtje bleven bijten, dan hulp vroegen aan de kerk. Die weerstanden lijken minder te zijn geworden de laatste jaren, maar leven even goed. Verder leven we in een samenleving die het zelfstandig kunnen functioneren als volwassen mens heel belangrijk vindt. Er is in dat beeld van de zelfredzame mens weinig plaats voor handicap, onvermogen en kwetsbaarheid. Wie een beetje zijn oor te luisteren legt bij mensen, hoort al snel dat ze zo zelfstandig mogelijk verder willen gaan. Mensen hebben er moeite mee om hulp te vragen of te accepteren dat ze op hulp zijn aangewezen. Het is niet onbelangrijk om deze taboes op hulp vragen en schaamte rond kerkelijke hulp te kennen als het gaat om bezinning op de beste manier van hulpverlenen. Ook wordt er in de ‘participatiesamenleving’ maar al te gemakkelijk van uit gegaan dat iedereen een netwerk heeft waarop hij of zij kan terugvallen. Helaas zijn er in onze samenleving veel mensen zonder netwerk of met een heel klein netwerk waar ze een beroep op kunnen doen.
Wij hopen dat deze handreiking zal voldoen aan de behoefte, die onder meer geuit is tijdens de vier bijeenkomsten van het Knooppunt Kerken en Armoede, en wensen de lezer veel succes met activitetien op dit terrein.
De redactie,
Peter de Bie, Hub Crijns, Jan Maasen, Bert Onstwedder en Martin Teunissen
Utrecht, oktober 2017